ที่ดินถือเป็นสินทรัพย์อันล้ำค่าใช้สำหรับวัตถุประสงค์ต่างๆ อาทิ ที่อยู่อาศัย เกษตรกรรม อุตสาหกรรม หรือเป็นหลักประกัน นอกจากนี้ยังแสดงถึงสถานะฐานะความเป็นอยู่ ทำให้หลายคนมีความปรารถนาที่จะเป็นเจ้าของที่ดินแม้จะมีราคาสูงก็ตาม ในการเริ่มต้นขั้นตอนเพื่อให้ได้มาซึ่งที่ดินนั้นมีความจำเป็นที่จะต้องเข้าใจในเรื่องของเอกสารอันเกี่ยวกับที่ดินซึ่งมีความสำคัญสำหรับผู้ที่ต้องการขาย ซื้อ หรือเช่าที่ดิน เอกสารเหล่านี้เป็นสิ่งสำคัญในการยืนยันความเป็นเจ้าของและสิทธิ์ในการได้รับผลประโยชน์จากอสังหาริมทรัพย์
เอกสารสิทธิเกี่ยวกับที่ดิน เป็นหลักในการทำธุรกรรมที่ดิน ทำหน้าที่เป็นหลักฐานการครอบครองที่ดินซึ่งระบุถึงสิทธิของเจ้าของที่ดิน มีหลายประเภท ได้แก่
1. ส.ค.1
สิ่งสำคัญที่ควรทราบคือแบบฟอร์ม ส.ค.1ซึ่งเคยใช้เพื่อเป็นหลักฐานว่าผู้ครอบครองได้ครอบครองที่ดินแปลงใดอยู่ แต่ปัจจุบันมิได้เป็นไปเพื่อวัตถุประสงค์นี้อีกแล้ว เนื่องจาก ส.ค.1 เป็นเพียงเอกสารที่แจ้งการครอบครองที่ดินเท่านั้น มิใช่หลักฐานที่ทางราชการเป็นคนออก ดังนั้นตามกฎหมาย ที่ดินที่มี ส.ค.1 ไม่สามารถโอนกรรมสิทธิ์ตามกฎหมายได้ ทำได้เพียงแสดงเจตนาสละการครอบครองที่จะไม่ยึดถือ และพร้อมส่งมอบให้ผู้รับโอนไปเท่านั้น อันถือได้ว่าเป็นการโอนกันโดยชอบแล้ว
2. น.ส. 2
เอกสาร น.ส. 2 เป็นหนังสือที่ทางราชการออกให้เพื่อแสดงถึงการที่รัฐบาลอนุญาตให้ผู้ถือสามารถทำประโยชน์จากที่ดินได้ชั่วคราว ซึ่งใบจองนี้จะถูกออกโดยหน่วยงานของรัฐตามประมวลกฎหมายที่ดิน โดยขึ้นอยู่กับทางราชการที่จะมีการประกาศโอกาสให้จับจองที่ดินเป็นระยะๆ ในแต่ละท้องที่
3. น.ส. 3
เอกสาร น.ส. ๓ เป็นเอกสารที่ออกโดยหน่วยงานของรัฐ ให้การรับรองสิทธิผลประโยชน์ และมีลักษณะเป็นแผนที่รูปลอย ใช้สำหรับที่ดินทั่วไปที่ไม่มีระวางหรือการกำหนดตำแหน่งที่ดินที่แน่นอน
4. น.ส. 3 ก และ น.ส. 3 ข
เอกสาร น.ส. 3 ก และ น.ส. 3 ข ใช้สำหรับที่ดินที่มีขอบเขตกำหนด โดยจำแนกตามภาพถ่ายทางอากาศและการออกโดยราชการส่วนท้องถิ่นตามลำดับ เอกสารเหล่านี้ยืนยันความถูกต้องของสาธารณูปโภคและขอบเขตของที่ดิน ซึ่งจำเป็นสำหรับการป้องกันการบุกรุกโดยไม่ได้รับอนุญาต
5. โฉนดที่ดิน
หนังสือแสดงกรรมสิทธิ์ในที่ดินเป็นเอกสารกรรมสิทธิ์ที่มีความชัดเจนที่สุด ซึ่งยืนยันกรรมสิทธิ์ในที่ดินตามกฎหมายปัจจุบัน ทั้งนี้ยังรวมถึงโฉนดแผนที่ โฉนดตราจอง และการระบุสถานะ การปกป้องสิทธิ์ของเจ้าของที่ดิน ถือว่ามีกรรมสิทธิ์ในที่ดินนั้นอย่างสมบูรณ์ และอำนวยความสะดวกในการใช้ประโยชน์ทางการเงิน เช่น สินเชื่อเพื่อการขยายธุรกิจหรือการเพิ่มความมั่งคั่งส่วนบุคคล
ทั้งนี้หากมีการปล่อยปะละเลยที่ดินให้รกร้างว่างเปล่าไม่ทำประโยชน์ในที่ดิน หากเป็นกรณีหนังสือรับรองการทำประโยชน์ในที่ดินเป็นเวลานานกว่า 5 ปี ที่ดินดังกว่าอาจตกเป็นของรัฐตามกฎหมาย หรือกรณีโฉนดที่ดิน หากละเลยเป็นเวลานานกว่า 10 ปี อาจมีผู้อื่นครอบครองปรปักษ์ที่มีสิทธิไปดำเนินคดีทางศาล เพื่อให้ศาลมีคำสั่งให้บุคคลดังกล่าวได้กรรมสิทธิ์ในที่ดินนั้นโดยการครอบครองไปได้ ดังนั้นเมื่อมีเอกสารสำคัญดังกล่าวอยู่แล้ว การทำประโยชน์และดูแลรักษาให้เกิดประโยชน์สูงสุดถือเป็นสิ่งสำคัญ เพื่อให้มั่นใจได้ว่าที่ดินยังคงเป็นทรัพย์สินอันมีค่าและเป็นมรดกตกทอดสู่ทายามต่อไปในอนาคต
การทำความเข้าใจเอกสารเหล่านี้ถือเป็นสิ่งสำคัญในการปกป้องสิทธิการถือครองที่ดิน และเพิ่มประโยชน์สูงสุดจากการลงทุนด้านที่ดินในประเทศไทย ความรู้นี้ไม่เพียงแต่ปกป้องทรัพย์สินของคุณ แต่ยังช่วยให้คุณมีข้อมูลในการตัดสินใจลงทุนในตลาดอสังหาริมทรัพย์อีกด้วย